Alzheimer’s Disease Society Kasım 1997

Olağandışı Davranışlar

Demanslı kişiler zaman zaman diğerlerinin şaşırtıcı bulacakları ya da başa çıkmakta zorlanacakları davranışlar gösterebilirler. Bu tavsiye listesi birkaç değişik davranışla ilgilidir ve bunlarla başa çıkma yöntemleri önermektedir. Demanslı herkes bu şekilde etkilenmeyecektir.

Demanslı her kişi farklı ihtiyacı olan farklı bir bireydir dolayısıyla olağandışı davranışlarla başa çıkmanın en iyi yolu diye bir şey yoktur. Eğer kişi nasıl hissettiğini size anlatamaz durumdaysa farklı yaklaşımları denemenin yardımı olabilir. Eğer çok baskı hissederseniz profesyonellerden ve diğer bakıcılardan tavsiye isteyin.

Bakımını üstlendiğiniz kişinin kasıtlı olarak zorlayıcı davranmadığını unutmayın ve kendiniz için destek bulduğunuzdan ve mümkün oldukça ara verdiğinizden emin olun.

Tekrarlamak

Soruları tekrar etmek

Demanslı kişi aynı soruları tekrar tekrar sorabilir. Kısa dönemli hafıza kaybı yüzünden muhtemelen bu soruyu sorduklarını ya da sorunun cevabını hatırlamıyorlardır.Aynı zamanda güvensizlik duygusu ve üstesinden gelme becerileri hakkında duydukları kaygı sorularını tekrarlamalarında rol oynuyor olabilir.

· Cevap verirken dikkatli olun. Duydukları kaygıyı artıracağı için “Biraz önce söylemiştim” demeyin.

· Mümkünse cevabını kendilerinin bulmasını sağlayın. Örneğin: “Öğle yemeği zamanı geldi mi? “ “Saate bak”; “Süte ihtiyacımız var mı?”, “Neden buzdolabına bakmıyorsun?”.

· Bir etkinlikle dikkatlerini dağıtmayı deneyin.

· Eğer sinirlenmenize hakim olamıyorsanız odadan çıkmak için bir bahane yaratın.

Demanslı kişiler çoğunlukla gelecekteki olaylar dolayısıyla kaygılı olurlar ve bu onları sorularını tekrar etmeye yöneltir. Eğer durum böyleyse bu başlamadan hemen önce örneğin onlara birinin ziyarete geleceğini ya da alışverişe gideceğinizi söyleyin. Böylece endişe etmek için daha az zamanları olacaktır.

Tekrarlanan cümleler ya da hareketler

Bazen demanslı kişiler aynı cümleleri ya da hareketi birçok kere tekrar ederler. Bu davranıştan “perseverasyon” olarak bahsedildiğini duyabilirsiniz.

· Bu durum bir tür huzursuzluktan ileri geliyor olabilir. Havanın onlara çok sıcak gelip gelmediğini ya da üşüyüp üşümediklerini, susamış ya da kabız olup olmadıklarını kontrol edin. Hasta olmaları, acı hissetmeleri ya da herhangi bir ilacın yan etkisinden etkilenmeleri ihtimali varsa doktorunuzla iletişime geçin.

· Çevrelerini çok gürültülü ya da stresli buluyor olabilirler.

· Sıkılmış ve kendilerini eğlendirmeye çalışıyor olabilirler. Bir ev hayvanını okşamak ya da hafif bir yürüyüşe çıkmak gibi bir etkinlik önerin.

· Bu, onlara göre kendilerini yatıştırmanın bir yolu olabilir ya da beyinde oluşan hasardan kaynaklanabilir. Verebildiğiniz kadar güven verin.

Tekrarlanan davranışlar

Kişinin sürekli olarak bir çantayı toplayıp boşaltmak ya da odadaki sandalyeleri yerleştirmek gibi bir şeyi tekrar tekrar yaptığını fark edebilirsiniz.

· Bu davranış seyahate çıkma, ofisi organize etme ya da eğlenme gibi eski bir davranışla ilgili olabilir. Eğer bu davranışın ne olduğunu bulabilirseniz daha anlayışlı yaklaşabilirsiniz ve bu aynı zamanda sohbet kaynağı olabilir.

· Kişinin canı sıkılmış olabilir ve ilgisini çekecek etkinliklere ya da insanlarla iletişim kurmaya ihtiyaç duyuyor olabilirler.

Takip ve kontrol

Kişi sizi devamlı takip ediyor ve ne yaptığınızı kontrol ediyor olabilir. Zaman kavramının yitirilişi birkaç dakikanın onlara saatler gibi gelmesine ve kendilerini güvensiz hissetmelerine neden olabilir.

· Sert konuşmamaya çalışın. Bu yalnızca kaygıyı artırır. Kendinize zaman ayırdığınızdan emin olun.

· Siz başka bir şeyle meşgulken kişiye bir etkinlik yaratın. Bazen bir ev hayvanı ya da tanıdık bir oyuncak hayvan ya da oyuncak bebek rahatlatıcı olabilir.

· Eğer başka bir odadaysanız kişinin sizin şarkı söylemenizi ya da dinlediğiniz radyonun sesini duyması rahatlatıcı olabilir.

Bağırmak ve çığlık atmak

Kişi devamlı birisini çağırıyor, aynı kelimeyi bağırıyor, çığlık atıyor ya da ağlıyor olabilir. Bu davranışın birçok farklı sebebi olabilir.

· Kişi ağrı içinde ya da hasta olabilir, halüsinasyon görüyor olabilir. Eğer bunların herhangi birinin oluyor olması mümkün görünüyorsa doktorunuza danışın.

· Yalnız ve stresli olabilirler. Geceleri bağırıyorlarsa bir gece lambası rahatlatıcı olabilir.

· Azalan hafızaları yüzünden kaygı duyuyor olabilirler. Onları rahatlatmayı ya da ilgilerini dağıtmayı deneyin. Eğer geçmişten birini çağırıyorlarsa onlarla geçmiş hakkında konuşmak yardımcı olabilir.

· Sıkılmış olabilirler. Müzik dinlemenin ya da nazik bir el masajının yardımı olabilir.

· Başa çıkabileceklerinden daha fazla gürültü ve telaş olabilir ve daha sakin bir ortama ihtiyaç duyuyor olabilirler.

· Demansa bağlı beyin hasarının sonucu olabilir. Eğer durumun bu olduğunu düşünüyorsanız doktorunuza danışın.

Ağlamak ve gülmek

Demanslı kişi görünür bir sebebi olmamasına rağmen kontrol edilemez bir şekilde gülebilir ya da ağlayabilir.

· Uygunsuz gülme ya da ağlama, halüsinasyonlar ya da kuruntulardan kaynaklanıyor olabilir. Durumun böyle olduğunu düşünüyorsanız doktorunuza danışın.

· Bu durum beyindeki hasardan kaynaklanıyor olabilir ve daha çok vasküler demanslı kişilerde yaygın olarak görülür. Bu mutlaka kişinin çok üzgün ya da çok mutlu olduğunu göstermez. Bu olayları görmezden gelmenizi tercih ediyor olabilirler ya da rahatlatmanıza yanıt verebilirler.

Çekingenlik duymamak

Hasta, azalan hafızası ve genel akıl karışıklığı yüzünden diğerlerinin utanç verici bulduğu bir şekilde davranabilir. Bazı durumlarda bu, beynin gördüğü özel hasardan kaynaklanabilir. Bu durumu sakince karşılamaya çalışın.

· Topluluk içinde soyunma ya da çıplak çıkma sadece ne zaman ve nerede soyunulması gerektiğini unuttuklarını gösterebilir. Onu gözlerden uzak bir yere götürün ve sorunlarının örneğin havanın çok sıcak gelmesi, kendilerini rahatsız hissetmeleri, tuvaleti kullanmak istemeleri ya da uyumak isteyip istemediklerini kontrol edin.

· Eteklerini kaldırmaları tuvaleti kullanmak istediklerinin bir işareti olabilir.

· Eğer hasta topluluk içinde cinsel organlarına dokunmaya başlarsa nazikçe vazgeçirin ya da kendi odalarına götürün.

· Eğer cinsellikle ilgili uygunsuz girişimlerde bulunuyorsa nazikçe vazgeçirmeye ve dikkatlerini dağıtmaya çalışın. Eğer bu girişimler sıkça ve ısrarlıysa doktorunuzdan tavsiye isteyin.

· Eğer hasta kaba davranıyorsa, örneğin insanları aşağılıyor, küfür ediyor, tükürüyorsa, onunla tartışmaya ya da davranışını düzeltmeye kalkışmayın. Dikkatini dağıtmaya çalışın. Daha sonra davranışlarının demanstan kaynaklandığını ve kişisel olarak kasıtlı yapılmadığını açıklayabilirsiniz.

İleri geri yürümek

Demanslı kişilerin bir odada ileri geri yürümelerinin birkaç sebebi vardır:

· Aç, susamış ya da kabız olabilirler ya da sadece tuvaleti kullanmak istediklerini size söyleyemiyor olabilirler. Bu tip ihtimalleri kontrol edin.

· Hasta olabilirler ya da ilaçların yan etkilerini yaşıyor olabilirler. Sorunun bunlardan herhangi birinden kaynaklandığından şüpheleniyorsanız doktorunuzla iletişime geçin.

· Canları sıkılmış ya da enerjilerini aktaramıyor olabilirler. Uygun bir etkinlik ya da hoşlanabilecekleri bir egzersiz bulmaya çalışın.

· Gürültülü ya da kalabalık ortamlardan rahatsız oluyor olabilirler. Eğer sakin bir oda bulurlarsa ileri geri yürümeler durulabilir.

· Kızgın, stresli ya da kaygılı olabilirler. Nasıl hissettiklerini bulmaya çalışın ve onları anladığınızı gösterin.

Ancak, bazı durumlarda ileri geri yürüme beyinde oluşan değişikliklere bağlı olabilir. Kişinin ilgisini dağıtmaya çalışın ancak eğer onları ileri geri yürümekten vazgeçiremiyorsanız:

· Herkesi rahatsız etmeden güvenle ileri geri yürüyebilecekleri bir yer bulmaya çalışın.

· Destekli ayakkabılar ve rahat kıyafetler giydiklerinden emin olun.

· Bakım gerektirecek herhangi bir kızarıklık, şişlik ya da kabartıya karşı ayakları ve bacakları düzenli olarak kontrol edin. Eğer endişeliyseniz doktorunuz ya da hemşirenize danışın.

· Kişiyi zaman zaman ara vermeye ikna etmeye çalışın ve içecek ve atıştıracak bir şeyler önerin.

Kıpırdanmak

Demanslı kişiler durmaksızın kıpırdanabilirler. Rahatsız, sıkılmış, üzgün, daha fazla egzersize ihtiyaç duyuyor olabilirler ya da bu durum beyindeki hasardan kaynaklanıyor olabilir.

· Çok sıcaklamış, üşümüş, acıkmış, susamış olup olmadıklarını ya da tuvalete gitmek isteyip istemediklerini kontrol edin.

· Üzgün görünüyorlarsa nedenini bulmaya çalışın ve onları rahatlatın.

· İlginç bir etkinlikle ilgilerini dağıtmayı deneyin ya da bir tür egzersiz yaptırın.

· Tespih, yumuşak bir oyuncak, içinde ilginç objeler olan bir kutu gibi ellerini meşgul edecek bir şey verin.

Saklamak ve kaybetmek

Demanslı kişiler emniyette tutmak için bazı eşyaları kasten saklayabilirler ve daha sonra nereye sakladıkları ya da saklayıp saklamadıklarını unuturlar.

· Eşyaları saklama isteği güvensizlik duygusundan ve hala sahip oldukları ufak şeylere tutunma arzusundan kaynaklanabilir. Ne kadar tahammülsüz hissetseniz de onları rahatlatmaya çalışın.

· Önemli belgeleri ve değerli eşyaları ortalıkta bırakmadığınızdan emin olun ve eşyaları bir yerlere kilitlemelerine karşı tedbir almak için yedek anahtar bulundurun.

· Eşyaları genellikle sakladıkları yerleri bildiğinizden emin olun böylece onlara “kayıp” eşyalarını ararken yardımcı olabilirsiniz.

Bazı kişiler aynı zamanda daha sonra yeme niyetiyle yiyecek saklayabilirler. Eğer böyle bir durum varsa eşyaları sakladıkları yerleri düzenli olarak kontrol etmeniz ve çürüyebilecek maddeleri atmanız gerekebilir.

Şüphe

Demanslı kişiler şüpheci olabilirler ve diğer insanların kendilerinden yararlanmaya ya da kendilerine bir şekilde zarar vermeye çalıştıklarından şüphelenebilirler. Örneğin, bir objeyi nereye koyduklarını hatırlayamadıkları zaman birisini hırsızlıkla suçlayabilir ya da bir komşularının onlara komplo kurduğunu düşünebilirler. Bu düşünceler hafızalarının azalmaya başlamasından ya da tanıdıkları kişileri artık hatırlayamamalarından kaynaklanabilir ve kısmen etraflarında olup biteni anlamaya çalışmaları yüzünden olabilir.

· Bu tip davranışlar ne kadar sinirlendirici olsa da kişiyle tartışmaya girmekten kaçının. Eğer uygunsa, sakince doğruları söyleyin daha sonra onları rahatlatmayı ve ilgilerini dağıtmayı deneyin.

· Kişiyle iletişim içinde olan insanlara bu tip yersiz suçlamaların demansın etkisi olduğunu ve bunları kişisel almamaları gerektiğini söyleyin.

· Eğer doğru olma ihtimali varsa kişinin şüphelerini hemen bir kenara atmayın.